Udhëzues tatimor?
Tatimet janë të ardhura publike që lindin nga detyrimi i vendosur nga shteti ndaj qytetarëve dhe kompanive për të lënë mënjanë një pjesë të të ardhurave, qarkullimit ose pasurisë së tyre për të plotësuar nevojat e shtetit.
Funksioni themelor është fiskal, por shumë shpesh tatimet përdoren për të arritur qëllime të caktuara ekonomike dhe sociale, për të arritur një politikë stabilizuese dhe për të luftuar inflacionin.
Elementet themelore të çdo sistemi tatimor janë:
Në të kaluarën, bujqësia ishte veprimtaria më e rëndësishme, dhe toka ishte pasuria më e rëndësishme, kështu që objekti i tatimit ishte kryesisht toka dhe të ardhurat nga toka, e më vonë llojet e tjera të pronave si ndërtesat, kapitali, të ardhurat.
Me kalimin e kohës, roli i konsumit, pra qarkullimit, është rritur ndjeshëm. Shteti vendosi dhe paguante në mënyrë specifike tatimin për disa produkte mbi të cilat kishte monopol, si kripa dhe duhani. Shteti paguante detyrime doganore, akciza, pagesa për rrugë dhe detyrime të tjera të ngjashme në formën e tatimit mbi konsumin.
Një pyetje e rëndësishme për çdo lloj tatimi është – kush është tatimdetyrues, apo tatimpagues, në barren e kujt bie tatimi, por edhe kush duhet ta paguajë tatimin?
Bartës të detyrimit tatimor janë subjektet që kryejnë ndonjë veprimtari dhe kanë formë organizative të ndryshme, si dhe qytetarët.
Baza tatimore është vëllimi dhe shuma e objektit të tatimit mbi të cilin llogaritet tatimi. Për shembull, tatimet e konsumit (tatimet indirekte) zakonisht paguhen për qarkullimin e realizuar të mallrave ose shërbimeve, dhe tatimi mbi të ardhurat (tatimet direkte) paguhet për të gjitha të ardhurat që qytetari ka për të gjitha bazat gjatë një viti.
Norma e tatimit është përqindja, pjesa që duhet paguar në formën e tatimit mbi bazën tatimore të përcaktuar. Nëse norma tatimore është vendosur në 10%, do të thotë që një përqindje e tillë e aplikuar në bazën tatimore duhet të paguhet si tatim shtetëror.
Zakonisht zbatohen dy lloje të normave tatimore:
– proporcionale dhe
– Progresive
Pagesa e tatimit me një normë proporcionale do të thotë të paguash tatim gjithmonë me të njëjtën normë, pavarësisht nga madhësia e qarkullimit ose të ardhurave.
Normat progresive përdoren kryesisht për tatimin e të ardhurave, fitimeve ose hyrjeve dhe nënkuptojnë aplikimin e normave që rriten me rritjen e bazës, sipas shumave të kufizuara me ligj.
Llojet e tatimeve
Ndarja e tatimeve në sistemin tonë tatimor bëhet si më poshtë:
Tatimet e të ardhurave (tatimet direkte)
Ligji për tatimin e të ardhurave personale rregullon tatimin e të ardhurave personale të personave fizik, tatimpaguesit për pagesën e tatimit të të ardhurave personale, bazën tatimore për llogaritjen e tatimit të të ardhurave personale, normat tatimore, mënyrën dhe afatet e pagesës së tatimit të të ardhurave personale, si dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me përcaktimin dhe pagesën e tatimit të të ardhurave personale.
Tatimi i të ardhurave personale është tatim vjetor dhe përbëhet nga shuma e të ardhurave nga të gjitha burimet e një personi fizik. Të ardhurat që i nënshtrohen tatimit përbëhen nga llojet e mëposhtme të të ardhurave të realizuara brenda dhe jashtë vendit:
1) të ardhura nga puna;
2) të ardhurat nga veprimtaria e pavarur; linku i broshurës në ueb faqen e DAP: http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/5
3) të ardhurat nga e drejta autoriale dhe të drejtat të përafërta;
4) të ardhurat nga shitja e prodhimeve të veta bujqësore; lidhje me broshurën në ueb faqen e PRO: http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/70
5) të ardhurat nga të drejtat e pronësisë industriale;
6) të ardhurat nga qiraja dhe nënqiraja; linku i broshurës në ueb faqen e DAP: http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/69
7) të ardhurat nga kapitali;
8) fitimet kapitale; linku i broshurës në ueb faqen e DAP: http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/71
9) fitimet nga lojërat e fatit;
10) të ardhurat nga sigurimet dhe
11) të ardhurat tjera. Tatimpagues i tatimit të të ardhurave është çdo person fizik, banor i Republikës së Maqedonisë së Veriut, për të ardhurat që i realizon në vend dhe jashtë vendit.
Baza tatimore për përcaktimin e tatimit mbi të ardhurat personale është shuma e të gjitha të ardhurave të realizuara në para, letra me vlerë, në natyrë ose në ndonjë lloj tjetër, brenda dhe jashtë vendit, gjatë periudhës tatimore, të reduktuara me:
- kontributet e sigurimit social të detyrueshëm;
- Lirimi personal është në vlerë prej 101.256 denarë në vit dhe llogaritet në baza mujore për llogaritjen e tatimit mbi të ardhurat personale dhe
- shpenzimet e standardizuara ose faktike të parashikuara me këtë ligj.
Tatimi për të gjitha llojet e të ardhurave, përveç të ardhurave nga lojërat e fatit, paguhet me një normë tatimore të vetme prej 10%. Të ardhurat nga lojërat e fatit i nënshtrohen tatimit prej 15%.
Linku në ueb faqen e DAP: http://www.ujp.gov.mk/mk/vodic/category/140
http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/2
http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/67
Doganat
Me Ligjin doganor rregullohen të drejtat dhe detyrimet e personave dhe autoriteteve doganore në lidhje me mallrat në qarkullimin e udhëtarëve dhe mallrave ndërmjet territorit doganor të Republikës së Maqedonisë dhe territoreve të huaja doganore, ndërsa rregullat për llogaritjen e doganimit, detyrimet doganore që zbatohen dhe tarifat doganore të rregulluara me Ligjin për tarifën doganore.
Taksat doganore janë detyrime importi dhe të njëjtat përveç rol fiskal kanë edhe rol mbrojtës.
Lënda e doganimit, gjegjësisht tatimit është importi i mallrave (më rrallë eksporti), dhe bazë e doganimit është vlera e mallit të importuar.
Tatimpagues janë të gjithë personat fizik dhe juridik që importojnë mallra nga jashtë vendi.
Për mallra të caktuara parashikohen lehtësime ose përjashtime, si për shembull, për bagazhin personal të pasagjerëve, për pajisjet ndihmëse për personat invalid ose për mallra deri në një shumë të caktuar parash, për raste të caktuara ose për disa qytetarë, siç janë nëpunësit diplomatik dhe konsullor, punonjës jashtë vendit.
Tarifa doganore, si një element shumë i rëndësishëm i sistemit doganor, është harmonizuar me rregullat e Organizatës Botërore të Tregtisë dhe me Nomenklaturën e Kombinuar të BE-së.
[1] Dispozitat ligjore në gjendje të pezulluar deri më 31.12.2022:- Tatimi në fitim paguhet me shkallë progresive prej 10% për të ardhurat e realizuara deri në 1.080.000 denarë në vit dhe prej 18% për të ardhurat e realizuara mbi këtë prag, për çdo të ardhur të realizuar nga puna.
- Tatimi mbi të ardhurat paguhet me një normë fikse prej 15% mbi të ardhurat e fituara nga kapitali.
Tatimi mbi Vlerën e Shtuar (TVSH)
Ligji për tatimin mbi vlerën e shtuar paraqet tatimin mbi vlerën e shtuar (TVSH) dhe rregullon llogaritjen dhe pagesën e tij.
Tatimi mbi vlerën e shtuar, si taksë e përgjithshme mbi konsumin, llogaritet dhe paguhet në të gjitha fazat e prodhimit dhe tregtisë, si dhe në të gjithë sektorin e shërbimeve. Subjekt i TVSH-së është:
- Qarkullimi i mallrave dhe shërbimeve të kryera me kompensim në vend nga ana e tatimpaguesit në kuadër të veprimtarisë së tij ekonomike dhe
- Importi i mallrave
Baza tatimore e tatimit mbi vlerën e shtuar është shuma totale e kompensimit të marrë, ose që do të merret për shitjen, e cila nuk përfshin tatimin mbi vlerën e shtuar. Tatimi mbi vlerën e shtuar është një tatim proporcional. Baza tatimore për qarkullimin e tatueshëm të mallrave dhe shërbimeve dhe importit tatohet sipas shkallës së përgjithshme tatimore 18% ose sipas normave tatimore të privilegjuara prej 5% ose 10% për mallra dhe shërbime të caktuara (produkte ushqimore, botime, barna, ujë të pijshëm nga sistemet publike për furnizim me ujë, produkte për foshnje, pajisje shkollore, shërbime ushqimore dhe shërbimi i ushqimit dhe pijeve, sisteme diellore termale, pelet, softuer, transport njerëzish dhe bagazhesh, shërbime akomodimi, etj.
Për qarkullimin e mallrave të caktuara të ashtuquajtura të akcizës (alkooli dhe pijet alkoolike; produktet e duhanit dhe karburantet dhe energjia elektrike) ngarkohet një lloj i veçantë i detyrimit publik – akciza. Ligji për akcizat rregullon akcizat për të ashtuquajturat mallrat e akcizës, lidhur me mënyrën e paraqitjes, llogaritjes dhe pagesës së akcizave në zonën e akcizës në Republikën e Maqedonisë së Veriut, të drejtat dhe detyrimet e akcizës dhe organit kompetent doganor lidhur me mallrat e akcizës, përfshirë procedurën për mbikëqyrje dhe monitorim. të lëvizjes së mallrave të akcizës.
Linku në faqen e internetit të DAP:
http://www.ujp.gov.mk/mk/vodic/category/141
http://www.ujp.gov.mk/mk/publikacii/pogledni/8
Ligji për akcizat
Me ligjin e ri për akcizat, i cili ka filluar të zbatohet më 1 janar 2020, rregullohen akcizat për mallrat që i nënshtrohen akcizës për sa i përket mënyrës së paraqitjes, llogaritjes dhe pagesës së akcizave në zonën e akcizës në Republikës së Maqedonisë së Veriut të drejtat dhe detyrimet e tatimpaguesve të akcizës në lidhje me mallrat e akcizës, duke përfshirë procedurën për mbikëqyrjen dhe monitorimin e lëvizjes së mallrave të akcizës.
Mallrat e akcizës sipas ligjit për akcizat janë:
- alkooli dhe pijet alkoolike;
- produktet e duhanit dhe
- karburantet dhe energjia elektrike.
Tatimet në pronë janë tatime vendore, gjegjësisht arkëtohen nga njësitë e vetëqeverisjes vendore. – komunat dhe Qyteti i Shkupit. Këshilli komunal përcakton lartësinë e normës të tatimit në pronë.
Ligji për tatimin në pronë rregullon mënyrën e tatimit të llojeve të mëposhtme të tatimit në pronë:
- Tatimi në pronë – paguhet në patundshmëri, dhe tatimpagues është personi juridik dhe fizik i cili është pronar i pronës. Baza e tatimit në pronë paraqet vlerën e tregut të patundshmërisë. Normat e tatimit në pronë janë proporcionale dhe variojnë nga 0.10% në 0.20%.
- Tatimi mbi trashëgiminë dhe dhuratën – paguhet mbi patundshmërinë dhe të drejtën e shfrytëzimit të patundshmërisë që trashëgojnë/marrin trashëgimtarët/marrësit e dhuratave, si dhe paratë e gatshme, kërkesat në para, letrat me vlerë dhe pronat tjera të patundshme, nëse vlera tregtare e trashëgimisë, përkatësisht kontrata e dhuratës është më e lartë se shuma e pagës mesatare njëvjeçare në Republikën e Maqedonisë së Veriut në vitin paraprak. Tatimpagues është personi fizik dhe juridik me banim në Republikën e Maqedonisë së Veriut, i cili trashëgon pronë ose merr pronë si dhuratë, në vend dhe jashtë vendit, si dhe person i huaj fizik dhe juridik jorezident për patundshmëritë dhe pronat e luajtshme që ai trashëgon, gjegjësisht merr dhuratë në territorin e Republikës së Maqedonisë së Veriut. Baza tatimore është vlera tregtare e pasurisë së trashëguar, gjegjësisht e pronës të marrë si dhuratë në momentin e shfaqjes së detyrimit tatimor, e reduktuar nga borxhet dhe kostot që përballon pasuria që i nënshtrohet tatimit. Normat tatimore janë proporcionale dhe varen nga urdhri i trashëgimit – 2-3% për një tatimpagues të rendit të dytë të trashëgimisë, dhe për një tatimpagues të rendit të tretë të trashëgimisë ose një tatimpagues që nuk ka lidhje me trashëgimlënësin, tatimi llogaritet në një normë nga 4% deri në 5%, ndërsa trashëgimtari i parë nuk paguan tatim.
- Tatimi i qarkullimit të patundshmërive – paguhet në qarkullimin e relizuar të patundshmërive. Tatimpaguesi është një person juridik dhe fizik shitës i patundshmërive. Baza e tatimit të qarkullimit të patundshmërive është vlera tretare e patundshmërisë në momentin e shfaqjes së detyrimit. Normat e tatimit mbi shitjen e patundshmërive janë proporcionale dhe variojnë nga 2% në 4%.
Kontributet nga sigurimi social i detyrueshëm
Kontributet janë detyrime publike që tatimpaguesi për llogaritjen dhe pagesën i paguan nga bruto kompensimet e realizuara nga marëdhënia e punës në llogaritë e fondeve sociale përkatëse dhe të cilat janë bazë për ushtrimin e të drejtave aktuale dhe të ardhshme të të siguruarve – të drejtat për mbrojtje shëndetësore, për shfrytëzimin e pensionit apo kompensim në kohë papunësie.
Obligues për pagesën e kontributeve është i siguruari në emër dhe për llogari të të cilit paguhen kontributet, kurse obligues për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve është punëdhënësi, i vetëpunësuari, fermeri individual, zyrtari fetar, institucioni shtetëror, organi ose organizatori i cili ka detyrim dhe në kurriz të kontribuesit pagues të llogarisë, të mbajë dhe të paguajë kontributet.
Sigurimi social i detyrueshëm përfshin kontributet për:
- Sigurim pensional dhe invalidor në bazë të pagesës aktuale;
- sigurim pensional të detyrueshëm me financim kapital;
- stazh i sigurimit që konsiderohet me kohëzgjatje të shtuar;
- sigurim shëndetësor dhe
- Sigurim në rast të papunësisë.
Baza për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve është paga dhe të ardhurat shtesë nga punësimi të përcaktuara në ligjin që rregullon marrëdhëniet e punës, kontratën kolektive dhe kontratën e punës.
Baza për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve, përkatësisht baza e sigurimit për vitin aktual nuk mund të jetë më e ulët se 50% e pagës mesatare për të punësuar në Republikën e Maqedonisë së Veriut e publikuar në janar të vitit aktual.
Për personin e vetëpunësuar i cili kryen shërbime profesionale dhe shërbime të tjera intelektuale, baza për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve, përkatësisht baza e sigurimit për vitin aktual nuk mund të jetë më e ulët se paga mesatare për të punësuar në Republikën e Maqedonisë së Veriut e publikuar në janar të vitit aktual.
Baza më e lartë mujore për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve për të ardhurat nga punësimi nga një tatimpagues për llogaritjen dhe pagesën e kontributeve është shuma prej gjashtëmbëdhjetë pagash mesatare.
Normat me të cilat llogariten dhe paguhen kontributet janë:
- 18.8% për sigurimin pensional dhe invalidor të detyrueshëm;
- 4% norma e kontributit për paaftësi dhe lëndim trupor të shkaktuar nga një dëmtim në punë ose një sëmundje profesionale;
- 7.5% për sigurimin shëndetësor të detyrueshëm;
- 13% për sigurimin shëndetësor të detyrueshëm për tatimpaguesin me pension vendor që paguan kontributin në vlerën e pensionit;
- 0.5% norma e kontributit shtesë për sigurimin shëndetësor të detyrueshëm në rast lëndimi në punë dhe sëmundje profesionale dhe
- 1.2% për kontributin e sigurimit të detyrueshëm në rast të papunësisë.
Linku në ueb faqen e DAP: http://www.ujp.gov.mk/mk/vodic/category/132
